Мужна змагаўся я, верыў свята:
Лёс мяне светлы чакае
І спадзяваўся славы багата
Пэўна, мяне напаткае.

Быў я прыгожы ў баі, на балі,
Верна выконваў загады,
Ды па жыцці мяне суправаджалі
Звады, і змовы, і здрады.

Быў я нястрымны, бясстрашны, вяселы,
Не пазбягаў кілішка,
Гэта пацвердзіў бы – бачаць анёлы!-
Станіслаў Пятровіч Кішка.

Ён гетман быў пасадай і постам!
І словам сумленным шляхецкім
Ён распавёў бы – шчыра і проста,
Як там было пад Клецкам.

Там яны свой раскінулі стан –
Ліхія ды надта порсткія
Бітыс Гірэй-султан ды Бурташ-султан,
Царэвічы перакопскія.

Стаяла жара, панавала суш,
Жнівень – спякотны месяц…
Іх было дваццаць тысяч душ,
Нашых было – дзесяць.

Трубы ўструбілі, залейкі зайгралі-
Рушылі з гукам і грукам,
Ядрамі, стрэламі іх палівалі
З гармат, і з ручніц, і з лукаў.

Коні іржалі, і людзі крычалі,
І ядры грымелі і вылі,
І дзіды звінелі, і стрэлы свісталі,
І фіцілі дымілі.

Воін калоў, а конь таптаў,
Целы ваду напаўнялі,
Увомірг зрабіўся красны стаў-
Лань не цякла ўжо далей.

Мы іх пабілі з ласкі Гасподняй
Зброяю і малітвай.
Гэта была ўжо не проста пагоня,
Гэта была - бітва!

Ланскія грэблі, гаці і броды…
Ля Клецка, пад Краснаставам,
Шостага жніўня шостага года
Я перамог татараў!

Ды Неміровічавы атрады
Вамі былі апеты…
То адкажыце мне паны-рада,
Дзе ж вы былі дагэтуль?

Колькаснай перавагаю бралі!
Калі было вас болей,
Яны - уцякалі, вы – даганялі,
А твар у твар – ніколі!

Мне ж ныла душа – над крывавай граззю
Гул праносіўся рэхам…
Я там не проста стаяў князем –
Дзейнічаў я стратэгам!

Я не зважаў на ваш шэпат змяіны -
Сачыў за грэбляй і лугам.
Не мітусіўся – да крайняй хвіліны
Трымаў запасныя харугвы!

Вы ж мне ў спіну – то ўкол, то абразу,
Часам і яўна травілі…
Хутка памер мой кароль, і адразу
Вы, паны-рада, мяне аблажылі.

Прайшла адна і другая восень –
Вы з мяне весела кпілі.
І мой мяцеж у пяцьсот восьмым
Вы паны-рада, у крыві патапілі.

Сабраўшы сем’і ды скарб на плечы,
Болю глынуўшы і гора,
Са мною ў Маскву мусілі збегчы
Браты – але без Грыгорыя…


Там абжыліся мы, акрыялі,
На здраду забыліся даўнюю,
Адзін аднаму дапамагалі,
Князю служыў я спраўна.

Радаваўся нябёсам сінім
Разам з братамі сваімі.
Трыццаць гадоў служыў я Расіі –
Нават больш чым Радзіме.

Рускіх цароў праваслаўнай лесвіцы
Быў я надзейнай апорай.
Аленку Глінскую, зорку-пляменніцу,
І навучаў, і выхоўваў.

Аленка, свецік мой, яснае сонейка,
Красуняю расцвітала,
Васілія Трэцяга сэрца палоніла,
Жонкай цару стала.

Я ж ей заўжды – то гасцінчык смачны,
То кветачку-медуніцу…
Толькі аднойчы, халоп няўдзячны,
Не дагадзіў я царыцы.

І вось – уварвалася грозная стража,
Рукі за спінай скруцілі
І павялі цябе, Глінскі-княжа,
І ў падзямелле спусцілі.

Вылі-глуміліся нібы гіены…
Што ж, пераможаны сілай,
Радуйся, княжа Глінскі, Алена
Добра табе адплаціла…

Мне не да твару раскаянне позняе
Перад расправай скораю.
Ты нарадзіла Івана Грознага -
Тым і увайшла ў гісторыю.

Ведаю я – туман не рассеецца
Проста малюся Богу.
Ужо ў другі раз – як у расейца –
Укралі маю перамогу…


Дзесьці высока сонца праменніцца,
Вяселка на небе грае…
Гора табе, Аленка-пляменніца,
Гасподзь цябе пакарае.

А мне – не пабачыць зары-зараніцы,
Ані прыгожага віду.
Душаць мяне сцены цямніцы,
Я ўжо адсюль не выйду.

Вы мяне то на руках насілі,
То абражалі нягодна,
Мачыхі дзве – Літва і Расія,
Я сынам не стаў ніводнай.

Моцныя краты, каваныя дзверы,
Бердыш – на апальнага князя!
Заложнік надзеі, выгнаннік веры,
Уласнай пляменніцы вязень…

Зорка згарэла. Засохла кветка –
Я не баец і не мсцівец…
Ды усе-ткі ж есць маёй славы сведка –
Быхавец, летапісец!

Вы і яго па жыцці цкавалі,
І шальмавалі, і гналі,
І Летапіс слаўны яго расшматалі,
Старонкі павыдзіралі…

Ды усё-ткі я апантана веру:
Есць справядлівасць, Божа!
Ні пошасць-афера, ні прыкрасць-папера
Мяне абабраць не зможа!

Здрада і зайдрасць – у вашых скрыпторыях!
Пранізана усе маною!
Ды ведайце: тая пад Клецкам вікторыя
Пэўна была маёю!

На сэрцы рубец – здрады выява –
Болем-адчаем вострым.
Толькі са мною высокая слава –
Тысяча пяцьсот шосты!

Ліля Мялешка
(г. Клецк)

Бязлітасны князь жыў аднойчы тут
Пароды нялюдскай, нібы неславянскае,
І быў улады яго атрыбут –
Клець і ланцуг. Ды бяздушша панскае.

Ад лютасці ўласнай аслеп і аглух.
Калі ж непакорны хтосьці знаходзіўся,
“ У клець! У клець! На ваду і ланцуг!”-
Гарлаў- і ад чорнае злосці заходзіўся.

Людзей не баяўся і нават багоў
І з кожнага кпіў, ланцугамі прыкутага
І ўпотай зваць сталі Клецак яго
Ад слова “клець”- пакарання лютага.

Не мілаваў ані людзей, ані дрэў
Усіх катаваў, нават невінаватых,
Чым болей старэў, тым болей звярэў
Аднак жа прыйшла і яму адплата!

Жаніцца надумаў сівы самадур,
З сяляначкай- прыгажуняй вянчацца,
Яе зачыніў у палацавы мур
І строга да шлюбу вялеў рыхтавацца.

Заплакала горка нявеста ў адказ:
“ Няўжо табе мала паненак, княжа?”
“Ну вось табе, дзеўка, увесь мой сказ:
Усё будзе так, як князь прыкажа!

Не хочаш ахвотаю княжыць са мной,
Кахаць- мілаваць мяне ноччу і вечарам,
Дык будзеш рабыняй у клеці маёй-
Вада і ланцуг! Ды на мукі вечныя.”

Дзяўчына ж сказала:” Не буду тваёй!”
І гнеўны гллас звінеў мілагучнасцю.
Тады князь зароў:”Ты спрачацца са мной?!
Дык бойся помсты маёй і магутнасці!”

Бо не ўратуюць волю тваю
Ні братка-халоп , ні мамка-заступніца!
Я што захачу з табою зраблю!
Як тупну нагой- дык зямля расступіцца!

Тут лопнула вупраж каня- і шляя
На спіне ягонай ажно закруцілася.
Князь тупнуў нагой- і па праўдзе зямля
Пад ім ад удару таго расступілася.

Збялела дзяўчына, нібыта сцяна:
“Штож, згінь у зямлі і душою, і целам!”
Маленькаю птушачкай стала яна
І лёгка скрозь краты на волю ўзляцела.

А Клецак разам з палацам сваім
Знік пад зямлёю ў яме - прадонні.
Пазней вырас горад на месцы тым -
Калісьці Клецак, Клецк на сягоння.

Ліля Мялешка
(г. Клецк)

Над высокай рачною кручай
Там, дзе колісь стаяў Пярун,
Чырванее гранітам бліскучым
Велізарны з крыжом валун.

У карунках святога барока
Сонца грэе Сафіі бок.
Нібы рукі ў гару высока,
Вежы белыя да аблок.

Па-над дзвінскай глыбокай плынню
Нібы з буславага крыла
Найпадобная Ефрасіння
Храмы велічныя ўзняла.

А навокал бяроз быліны
І спрадвеку чароўны сок.
Нездарма тут зрабіў Скарына
У жыцці сваім першы крок.

Уладзімір Цанунін (г. Вілейка)

Толькі яшчэ стала
На світанне брацца,
Як труба зайграла —
Раць ідзе за раццю.
Ой, свісталі шаблі,
Кулі ў рой спявалі,
Цяжкія гарматы
Жыцці забіралі.
Як у гэтай сечы
З раненькага рання,
Бы на Калцы — рэчцы,
Правіць смерць гулянне.
Умалот багаты:
Плёну — ды не хлеба:
Душамі салдатаў
Галасіла неба.
А надзей ні следу,
Як жа ў гэтым гвалце,
Дзе русіны, шведы,
Можна разабрацца.
Смерць усіх зрадніла
Многіх пабратала —
Цесная магіла
Родным домам стала.

Віктар Кажура, Бажена Мацюк (г. Вілейка)

Цёмна — многа, як хмар,
Ваяўнічых татар
Наплыло на старонку Вілейскую,
Бо свая старана,
Дзе пясок — цаліна,
Мусіць, стала галоднай ды цеснаю.
І пайшоў страшны пір,
Закруціў чорны вір —
Ні адное душы не схавалася:
Немаўлятка — дзіця,
Што прыйшло да жыцця, —
Нат яно ад жыцця адлучалася.
Прыгажуняў — жанчын
І асілкаў — мужчын
Пакасіла, бы морнаю пошасцю.
Ды ніхто сярод іх
Не пайшоў да чужых —
Не запэцкаў сябе здраднай ношаю.
Закіпаў адно гнеў:
Бачыў Бог — ды цярпеў
Тыя шалы чужынцаў звярыныя.
Як не сцерпеў пакут —
Глухату — слепату
На татарскае войска абрынуў Ён.
Рэжа — б’е свой свайго
І не бачыць таго:
Родны брат перад ім спалатнелы.
Востры меч узмахнуў —
Брат балесна ўздыхнуў...
Маладое жыццё загалела.
А той дальш паскакаў —
Меч ахвяры шукаў:
Быў ахвярны алтар не напоўнены.
Конь злавесна іржаў,
Капытом біў — таптаў,
Чалавечай крывёю напоены.
Ды няма дзе скакаць —
І нікога — шукаць:
Як палеглі — дык спяць снамі вечнымі.
Груганам — піраваць,
Воям болей не ўстаць,
Бо з чужою зямліцай павенчаны.
На нязваных гасцях,
На татарскіх касцях
Векавыя курганы ўзвышаюцца.
Год нямала сышло,
Пакаленняў прайшло —
А легенды у курганах хаваюцца.

Віктар Кажура, Бажена Мацюк (г. Вілейка)

З даўніны той далёкае, даўняй,
Што не помняць і нашы дзяды,
Скрозь стагоддзі даходзяць часамі
Адгалоскі паданняў сівых.
І аб тым, як з балотаў Шылянскіх,
Барысаўскай частка зямлі,
Ад часоў яшчэ даўніх, паганскіх,
К нам такія легенды дайшлі.
У мястэчку ды ў тым, у Шылянах,
Між людзей жыў звычайны хлапец.
Называлі яго ўсе Сцяпанам,
А занятак яго быў – кравец.
Слаўны быў той кравец, быў умелы,
І пашану ён меў ад людзей:
Ад работы душа яго пела —
Быў у справе сваёй — чарадзей.
Шыў панам ён заможным саеты,
Шаты—бармы — заможным князям,
Шыў мяшчанам, красуням—кабетам,
Не абходзіў і простых сялян.
І багацце Сцяпан меў, і славу,
А маўклівы заўсёды хадзіў:
Не было ў яго любкі—забавы —
Хоць і гожы сабой, ды адзін.
Хмарны ляжа і хмарай устане,
Хмарны справу сваю ён вядзе.
Альбо так зажурыцца часамі,
Што, здаецца, не бачыць людзей.
Як яму не тужыць, не журыцца,
Калі сэрца нясцерпна баліць,
Што Вельяна, як птушка-сініца,
Уцякае — ніяк не злавіць.
Слова мовіць да любай дзяўчыны —
Ўспыхне тая, нібы макаў цвет,
Вочкі долу апусціць маўкліва
Ды хутчэй ад Сцяпана ідзе.
І хто сэрца чужое спазнае,
Прачытае, што робіцца ў ім?!
Так Сцяпан усей праўды не знае,
Бо аслеплен каханнем сваім.
І таго яшчэ хлопец не знае
(Бо зняверыўся доўга чакаць),
Што Вельяна ўсім сэрцам кахае,
Не асмеліцца толькі сказаць.
Не стрываў і зламаўся хлапчына,
Стаў у поўнач на шлях крыжавы
Ды паклікаў ён цёмную сілу,
І душу запрадаў ёй у міг.
Тут прарэзала неба маланка
І Пярун у злой лютасці біў,
Бура выла і рвала да ранку —
Знік Сцяпан, як нібыта не жыў.
А назаўтра, як сонца зайграла —
Від жахлівы адкрыўся вачам:
Замест поля лагчына ляжала,
А на ёй — скамянелы Сцяпан.
Як пачула пра тое Вельяна,
Знепрытомнела раптам яна,
Залілася ад гора слязамі,
Ў скрусе камень рукой абняла.
Дзень праплакала, потым — і ночку,
Ранкам — Богу душу аддала.
А з-пад камня, набраўшыся моцы,
Ўдаль крынічка са слёз пацякла.
Разлілася крыніца шырока,
Затапіла вакольны абшар,
У нізіне ўтварыла балота,
Ў свет — празрыстай ракой пацякла.
Рэчку тую — у памяць Вельяны —
Людзі Віліяй сёння завуць.
Яе хвалі аб чыстым каханні
Скрозь стагоддзі паданні нясуць.

Віктар Кажура, Бажена Мацюк (г. Вілейка)

У вялікім знатным родзе,
Родзе Радзівілаў,
Жыла Барбара-красуня
У сям’і шчаслівай.
Ды аднойчы Жыгімонта
Вельмі пакахала,
Ды занадта маці Бона...

Помню, чуў я неяк пра край,
Што пад ціхі шолах зор
Лёг паміж зялёных гор,
Дзе не зналі чорных зграй,
Рыпу сёдлаў, звону шпор.

Я не бачыў той куток...